زن، رسانه و نبرد هویت: روایتِ غرب از بدن، روایت اسلام از کرامت

رسانه؛ عرصه نبرد تعریف زن‌بودگی

در جهان امروز،رسانه‌ها به میدانی برای نبرد گفتمانی بر سر تعریف «زن ایده‌آل» تبدیل شده‌اند. از یک سو، گفتمان مسلط غربی، زن را به «بدن» و ابژه‌ای برای مصرف تقلیل می‌دهد و از سوی دیگر، گفتمان اسلامی، بر «کرامت انسانی» و نقش سازنده او در خانواده و جامعه تأکید دارد. این تقابل، تنها یک اختلاف نظر ساده نیست، بلکه جنگ روایت‌ها برای تسلط بر ذهنیت‌ها و ساخت جهان‌بینی است.

تبارشناسی گفتمان غرب؛ از انقلاب جنسی تا نئولیبرالیسم

ریشه‌های گفتمان غربی درباره زن را باید در دو تحول تاریخی جستجو کرد:اول، «انقلاب جنسی» دهه ۶۰ میلادی که بدن زن را از حریم خصوصی به عرصه عمومی کشاند و دوم، پیروزی «نئولیبرالیسم» که همه چیز، از جمله بدن زن، را به کالایی برای مبادله در بازار تبدیل کرد. در این ترکیب، «آزادی» زن نه به معنای رهایی از قید تبعیض، که به معنای آزادی برای «عریانی و مصرف بیشتر» تعریف شد.

منطق پنهان سرمایهداری؛ زن به مثابه کالا

در نظام سرمایه‌داری متأخر،بدن زن به یکی از سودآورترین ابزارهای بازاریابی تبدیل شده است. از تبلیغات خودرو و لوازم آرایشی تا جذب مخاطب برای ورزش‌های پربیننده، زن در نقش یک «کالای دیداری» ظاهر می‌شود. این نظام هوشمند، حتی «فمینیسم» را نیز به خدمت گرفته و شعار «توانمندسازی» را به «خرید کردن» و «خودنمایی» گره زده است.

پیامدهای تراژیک؛ از اختلالات روانی تا فروپاشی خانواده

نتیجه این بازنمایی تحریف‌شده،بحران‌های عمیق در جوامع غربی است. گسترش اختلالات روانی مانند افسردگی و بی‌اشتهایی عصبی در میان زنان و دختران، ناشی از تلاش برای رسیدن به ایده‌آل‌های غیرواقعی رسانه‌ای است. از سوی دیگر، تقدس‌زدایی از نهاد خانواده و ترویج فردگرایی افراطی، جامعه را با بحران تنهایی و گسست نسلی روبرو کرده است.

اسلام و احیای گوهر انسانی زن

در مقابل،اسلام با ارج نهادن به زن به عنوان «حی متأله» (وجود زنده خداگرا)، گوهر انسانی او را احیا می‌کند. در این نگاه، زن نه بر اساس معیارهای ظاهری، که بر پایه «تقوا» و «علم و عمل» سنجیده می‌شود. آیات قرآن به صراحت بر تساوی زن و مرد در گوهر انسانی و مسیر کمال تأکید دارد: «یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَأُنْثَىٰ وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ۚ إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ».

الگوهای قرآنی؛ از مریم تا خدیجه

قرآن کریم با معرفی الگوهای زنانه متعالی،عرصه‌های مختلف کمال را به نمایش می‌گذارد. حضرت مریم (س) نماد عبادت، پاکدامنی و مقاومت در برابر افتراهای زمانه است. ملکه سبا (بلقیس) نمونه یک زن مدیر، عاقل و سیاستمدار است که با خرد جمعی تصمیم می‌گیرد. همسر فرعون (آسیه) الگوی زنی است که در اوج قدرت طاغوت، به حق ایمان می‌آورد و جان خود را در این راه فدا می‌کند.

سیره نبوی و اهل بیت؛ تربیت بانوان تراز

پیامبر اسلام(ص) با رفتار خوب خود، جایگاه زن را متحول کرد. ایشان با حضرت خدیجه (س) که تاجری ثروتمند و مدیر بود، همکاری اقتصادی داشت و برای مشورت با ایشان اهمیت قائل بود. حضرت فاطمه زهرا (س) نیز در جایگاه یک همسر و مادر، الگوی کامل «همسری آگاه» و «مادری مربی» بود، در عین حال که در مسائل اجتماعی و سیاسی زمان خود حضوری فعال و اثرگذار داشت.

حجاب؛ از نماد عفت تا استراتژی مقاومت

در گفتمان اسلامی،«حجاب» صرفاً یک پوشش نیست، بلکه یک «استراتژی مقاومت» در برابر نظام سلطه است. حجاب به زن مسلمان این امکان را می‌دهد که در عرصه عمومی حاضر شود، بی‌آنکه هویت انسانی و عقلی او به «کالای جنسی» تقلیل یابد. این نماد، عملی سیاسی برای پس گرفتن کنترل بدن از نظام سرمایه‌داری و احیای کرامت ذاتی زن است.

رسانه‌های غربی و پروژه شرق‌شناسی نوین

رسانه‌های غربی با تکیه بر«شرق‌شناسی نوین»، زن مسلمان را یا به تصویر «قربانی محجبه» و نیازمند نجات نشان می‌دهند، یا به تصویر «تروریست افراطی». هر دو این تصاویر، با هدف مشروعیت‌ بخشی به سیاست‌های امپریالیستی و انحراف اذهان از مشکلات داخلی جوامع غربی تولید می‌شوند.

رسالت رسانه‌های اسلامی؛ شکستن مارپیچ سکوت

رسانه‌های اسلامی موظفند با تولید محتوای هوشمند و جذاب،«مارپیچ سکوت» را بشکنند. آنان باید با زبان هنر و رسانه، روایت اصیل زن مسلمان را به جهانیان معرفی کنند: زنی که در عین حفظ حجاب و ارزش‌ها، دانشمند، پزشک، مهندس، هنرمند و سیاستمدار است و در کنار نقش بی‌بدیلش در خانواده، در ساختن جامعه‌ای پیشرو مشارکت می‌کند.

سواد رسانه‌ای؛ سلاح نسل جوان در برابر تهاجم

آموزش«سواد رسانه‌ای» به جوانان و به ویژه دختران، ضرورتی انکارناپذیر است. نسل جدید باید بتوانند پیام‌های پنهان در تبلیغات، سریال‌ها و موسیقی‌های غربی را تحلیل و نقد کنند. آنان باید بیاموزند که چگونه «ایدئولوژی» پشت این محتواها، در پی شکل‌دهی به هویت و سبک زندگی آنان است.

مادران؛ خط مقدم جبهه مقاومت فرهنگی

مادران مسلمان،در خط مقدم این نبرد فرهنگی قرار دارند. آنان با تربیت فرزندانی با «هویت مستقل اسلامی»، کارآمدترین سیستم دفاعی در برابر تهاجم نرم را ایجاد می‌کنند. نقش مادر در انتقال مفاهیمی چون غیرت، حیا، عزت نفس و مسئولیت‌پذیری به نسل آینده، هیچ رسانه‌ای نمی‌تواند جایگزین آن شود.

افق پیش رو؛ تمدن‌سازی اسلامی و نقش بی‌بدیل زن

پروژه بزرگ«تمدن‌سازی نوین اسلامی» بدون نقش‌آفرینی زنان محقق نمی‌شود. زن مسلمان با الهام از الگوهای اصیل اسلامی، می‌تواند هم در نقش «مربی نسل آینده» و هم در جایگاه «کنشگر فعال اجتماعی»، سهمی بی‌بدیل در خلق تمدنی داشته باشد که در آن کرامت انسانی بر ثروت و ظاهر برتری دارد.

جمع‌بندی؛ انتخاب بین دو جهان‌بینی

در پایان،انتخاب بین دو گفتمان غربی و اسلامی درباره زن، در حقیقت انتخاب بین دو جهان‌بینی است: یکی که زن را به «بدن» و «کالا» تقلیل می‌دهد و دیگری که او را به «حی متأله» و «سازنده تمدن» ارتقا می‌بخشد. پیروزی نهایی از آن ملت‌هایی خواهد بود که بتوانند روایت اصیل خویش از زن را با زبان هنر و رسانه به جهانیان عرضه کنند.

نویسنده یادداشت: اعظم صمدزاده